ترفندهایی برای تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی
لید: تشخیص فرش دست بافت از فرش ماشینی اندکی تبحر و دانش می‌خواهد و این روزها با افزایش مرغوبیت فرش‌های ماشینی بیشتر به این تبحر نیاز است. اگر در بازار فرش قدم می زنید و نگاهتان از فرش دستباف به فرش ماشینی می گردد و به توانایی تشخیص خود شک دارید شاید باید مطالب بیشتری در باب حاشیه، ریشه، اندازه و نقش فرش ها و تفاوت اين مشخصات در فرش هاي دستي و ماشيني بخوانید.
استفاده از حس لامسه یا حواس دیگر
آیا تا به حال برای شما پیش آمده که به يك فرش دستباف در داخل يك فروشگاه نظاره، و بعد شک کنید و پیش خود بگویید «من که فرش شناس نیستم. چه طور متوجه شوم که فروشنده، فرش ماشینی را به جای فرش دستباف به من نمی فروشد؟» به یاد دارم که مادر بزرگم همیشه می گفت «وقتی پامو روی فرش می ذارم می فهمم ماشینیه یا دست بافت». همه ما به اندازه مادر بزرگ من یا در کل پدر بزرگ و مادر بزرگ هایمان که فرش های نفیس، نوازشگر پاهایشان بود در تشخیص فرش دست بافت از فرش ماشینی توانا نیستیم.
البته در حال حاضر که فرش هاي ماشینی به اندازه فرش هاي دستباف باکیفیت است، تشخيص اين دو از يكديگر نسبت به دوران مادربزرگ، پدربزرگ هايمان سخت تر است. از سوي ديگر کف پاي همه ما سنسورهای قوی براي تشخیص نوع فرش را ندارد! اين قدرت تشخيص مادر بزرگ هايمان الحق که توانایی بی نظیری بود. حالا نوه او در این نوشتار شما را با چند ترفند کوچک آشنا می کند.
تفاوت‌هایی در تولید فرش دست بافت از فرش ماشینی
فرش دستبافت همانطور که از نامش پیداست با کمک گره‌های دستي بافته می شوند. اما فرش ماشینی در کارخانه و با دستگاه‌های نساجی مختص فرش (نه البسه) بافته می‌شود و این روزها چنين دستگاه‌هايي در بسیاری از موارد به کمک کامپیوتر کنترل می‌شوند. فرش ماشینی بسیار سریع تر از فرش دستباف تکمیل و عرضه می‌شود این در حالی است که آماده سازی فرش دستبافت شاید سال‌های متمادی طول بكشد. در ضمن در تهیه فرش دستبافت غالبا از مواد، رنگ‌هاي طبیعی و الياف پشم استفاده می‌شود. اما در بافت فرش ماشینی مواد مصنوعی و رنگ‌های غیر طبیعی به کار گرفته مي‌شود. حال سوال اين است كه با توجه به اينكه ما به عنوان خریدار فرش نه در کارخانه حضور داریم و نه از پروسه تولید آن با خبریم، چگونه فرش دستبافت خود را در بازار بزرگ فرش‌ها به درستی انتخاب کنیم؟
حاشیه‌ای که به اندازه متن مهم است
در تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی حاشیه را در نظر بگیرید. به حاشیه فرش خود دقت کنید. حاشیه‌ها حرفهای زیادی برای گفتن دارند. در اینجا منظور از حاشیه، خط طولی انتهایی فرش شماست. حاشیه فرش دستباف اندکی نامنظم‌تر از فرش ماشینی است. در فرش‌ها این حاشیه انتهایی محل اتصال پودهاست که در امتداد آنها قرار دارد. در فرش دستبافت این پودها به طور منظم دوخته یا به یکدیگر متصل نمی‌شوند و شما نظم دوخت ماشینی را در آنها نمی‌بینید. پودها در واقع در فرش دستباف با کمک دستان هنرمند بافنده بخیه زده شده، ناهمواره و اندکی نامرتب هستند. جالب است بدانید که افراد حرفهای از حاشیه فرش برای تشخیص محل بافته شدن آن کمک می‌گیرند. چون هر محل، منطقه یا حتی سبک خاص فرش، حاشیه متفاوتی دارد و به این گونه است که گاهی نوع و مدل حاشیه فرش، امضای بافندگان فرش آن منطقه به حساب می‌آید.
ریشه‌های فرش خود را از یاد نبرید
راه دیگر تشخیص فرش دست بافت از فرش ماشینی دقت در ریشه‌های فرش است. اگر امتداد طولی فرش شما از پود تشکیل شده قطعا امتداد عرضی آن را تارها تشکیل می دهند که در انتهای فرش شما به شکل ریشه ها خودنمایی می‌کنند. در واقع نگاه کردن به ریشه‌ها یکی از راحت ترین راه‌های تشخیص فرش ماشینی از فرش دستباف است. ریشه ها در فرش ماشینی جزئی از فرش نیستند و گویی بخشی هستند که بعدتر به آن متصل شده اند اما محل اتصال آنها در فرش دست بافت به گونه ای است که شما نمی توانید جدا بودن آنها را از فرش تشخیص دهید و درست مانند آن است که از دل فرش شما بیرون آمده اند. این ریشه ها در فرش ماشینی در واقع به فرش دوخته می شوند و محل اتصال آنها با فرش کاملا مشخص است.
تقارن نقش و طرح در فرش ماشینی و دستباف
ما ایرانی ها علاقمند به طرح های دارای تقارن هستیم و از قدیم این طرح و نقش ها بر کاشی‌های زیبای مساجد و ظروف سفالی مان خودنمایی می کردند. طرح های متقارن در فرش نیز حضور خود را به نمایش می گذارند. همین وجود یا عدم وجود نقوش متقارن راه حلی است برای تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی. البته منظور ما از اين تطبيق، صرفا رعایت تقارن است وگرنه ممکن است طرحی از پایه و اساس، متقارن نباشد و نقش فرش، نقشی متفاوت از نقش های دارای تقارن داشته باشد. طرح در فرش ماشینی دقیق است و چنان تقارنی دارد که گویی فرش را از وسط دو نیم کرده و در مقابل آینه قرار داده ايد. این تقارن در امتداد طول و عرض آن وجود دارد.
به ندرت پیش می آید که نظم و دقت طرح و نقش فرش ماشینی دچار مشکل شود چون همانطور که از نامش پیداست به وسیله ماشین و بدون دخالت اشتباهات ريز دست و مغز انسان بافته می شود. درواقع ناهماهنگی های بسیاری در فرش دستباف و در نقوش فرش دیده می شود. و چون گاهی هنرمند بدون نقشه، فرش را می بافد و طرح را در ذهن دارد این ناهماهنگی ها بیشتر خودنمایی می کنند.
فرش خود را ورق بزنید
منظور از ورق زدن، نگاه کردن به پشت فرش است. بررسی پشت فرش می تواند در تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی کمک مان کند. گره ها و بافت تار و پودها در پشت فرش ماشینی بسیار دقیق و بی نقص هستند و همه مانند هم خواهند بود. گاهی در پشت فرش ماشینی، خط سفید مشخصی را می بینید که همان نخ تار است. اما وقتی به پشت فرش دستباف نگاه می کنید متوجه خواهید شد که گره ها کاملا همسان نیستند و ضخامت یا ثبات یکسان ندارند. حتی گاهی می شود تشخیص داد که برخی گره ها از برخی دیگر شل تر یا محکم تر زده شده اند و همه اینها به عامل انسانی در بافت فرش بازمی گردد.
خط کش و متر خود را آماده کنید
اندازه و شکل فرش ماشینی نیز مانند طرح و نقش آن کاملا دقیق است اما در فرش دستباف اندکی تفاوت در اندازه آن می بینیم. طوری که ممکن است دو ضلع عرضی چند میلیمتری با یکدیگر تفاوت داشته باشند. و همه اینها به این دلیل است که فرش دستباف به دست هنرمندان بافته می شود و خطاهای کوچک در اندازه ها اجتناب ناپذیر است.
همچنین می‌توانید درباره‌ی فرش منسوج بخوانید.
مشاور فرش یا یک عمر تجربه زندگی
قطعا زمان خواهد برد تا ما هم بتوانیم در تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی مانند مادر بزرگ و پدربزرگ های خود قهار شویم. شاید هم اصلا نیازی نباشد و در طول عمرمان تنها یک بار به چنین تبحری محتاج شویم. و شاید خود نیز باید منتظر باشیم تا مادربزرگ و پدربزرگ شویم تا به چنین توانایی اي دست پیدا کنیم. اما تا آن موقع، براي خريد فرش دستباف به یک مشاور معتمد و حرفه ای مراجعه کنید به خصوص اگر مي خواهید از بين فرش های دستبافت، جنس مرغوبي را بخرید. چراکه فرش های دستباف دنیای گسترده ای دارند و در چنين دنيايي به یک مشاور مجرب و كاربلد نیاز خواهید داشت.