آشنایی با گبه که حاصل دست رنج هنرمندان خطه فارس و غالبا ایلات است تجربه شیرین و خوشايندی خواهد بود. قالیچه های رنگی و شاد با طرح های ساده که از قدیم الایام در سرزمین ما ایران بافته می شده و کم کم به سراسر دنیا و اروپا سفر کرده و دل هر بیننده و خریداری را مجذوب خود کرده است.
برای آشنایی با گبه ابتدا به معرفی واژه آن می پردازیم. گبه واژه ای فارسی است و به قالیچه هايی با طرحهاي بدوی و ضخیم اشاره می کند که غالبا به دست هنرمندان ایرانی بافته می شوند. منظور از طرح هاي بدوی هم طرح های ساده هندسی است که بر روی سفالینه های ابتدایی انسان های باستان نقاشی می شده است و چون نقش هایی از درخت، حیوانات و انسان را به شكل ساده نشان می دهند نقاش های بدوی به حساب می آیند. جالب آنکه با ورود جنبش هاي هنری مدرن در اروپا نقش و رنگ ساده این قالیچه ها در سرزمین های غربی بیش از پیش طرفدار پیدا کرد.
آشنایی با گبه حاصل زندگی عشایر
این قالیچه ها غالبا به وسیله مردم ایل قشقایی در استان فارس در جنوب غربی ایران بافته می شدند و یکی از شناخته شده ترین انواع قالیچه های دست بافت ایراني هستند که در سراسر جهان محبوبیت دارند. این قالیچه ها را با پشم می بافند و تمام تار و پود آنها از پشم است. معمولا کف چادرهای ایلات که بر روی چمنزار و طبیعت بنا می شد با کمک گبه پوشانده می شده است. زیرا گبه به نسبت باقی قالیچه ها ضخیم تر و نرم تر است و گاهی تا دو نیم سانتی متر ضخامت دارد. پشم دام های ایل نیز ماده اولیه بافت گبه را تامین می کرد. رنگ مناسب قالیچه نیز از رنگ های طبیعی و گیاهان به دست می آمد و حتی امروزه نیز پشم موجود در گبه به کمک رنگ های طبیعی تهیه می شود.
رنگ و طرح در این قالیچه های زیبا
شناخت و آشنایی با گبه بسیار آسان است. این قالیچه ها طرح های بسیار ساده ای دارند. گبه مانند باقی فرش ها پر از نقش های ریز و درشت گل و بوته یا ترنج و لچک معمول نیست. گاهی چند شکل هندسی مانند لوزی، مستطیل، مربع یا مثلث و گاهي با اشکال ساده هندسی شکل هایی از انسان یا حیوانات در گبه ترسیم می شود. طرح های زیگزاگی، خطوط افقی و عمودی، راه راه و مورب نیز در نقش و طرح گبه دیده می شود. اگر نقش های ترنج يا لچک دار هم در آنها به کار رود، با باقی طرح های این گونه فرش ها متفاوت است. به اين معناكه گبه ها پيچيدگي هاي ترنج و لچك را ندارند و اين طرح ها در گبه با خطوط و اشکال ساده بافته مي شوند. این طرح ها معمولا در زمینه ای کاملا ساده و بی نقش که رنگ های گرم دارد بافته می شوند. رنگ های قالیچه گبه نیز معمولا در یک محصول نظیر هم است. تنوع رنگی در یک قالیچه بسیار اندک و شامل هارمونی اي از رنگ های گرم یا سرد است. رنگ ها همچنين برگرفته از فضای طبیعت هستند و سرزندگی و درخشندگی طبیعت را تداعی می کنند. گاهی هنرمندان از نخ های رنگی استفاده می کنند و نخ ها و الیاف رنگی را به طور اتفاقی کنار هم می بافند تا طرح هایی خودساخته و تصادفی از رنگ ها به وجود آید و ترکیبات زیبایی ایجاد شود.
سرنوشت گبه در تعامل و صادرات به غرب
در آشنایی با گبه خوب است بدانید که این قالیچه ها در مقایسه با دیگر فرش ها و زیر اندازهای سنتی ایرانی پرزهای بلندی دارند و نرم و لطیف هستند. در بسیاری از مواقع نقش آنها به کمک ذهن خلاق هنرمند بافته می شود و هیچ طرح از پیش تعیین شده ای روی دار قالی و کنار هنرمند نیست که بافنده بر اساس آن و طبق آن پیش رود. در واقع گبه ها محصولاتی هستند که متناسب با زندگی عشایر و روستاییان و به کمک دست رنج آنها بافته شده است. اما در نتيجه آشنایی غربی ها در سده های اخیر با این محصولات، سلیقه و خواست های آنها بر روی این محصولات اثر گذاشته و محصولاتی که برای صادرات بافته می شوند، طرح های محافظه کارانه ای دارند. هندی ها نیز بسیاری از طرح های مورد علاقه جهان غرب را برای بافتن و با تقلید از گبه های ایرانی به کار برده و سعی در تسخیر بازار صادرات گبه داشته اند. اما همچنان می تواند مدعی بود که دوام و کیفیت گبه های ایرانی از نمونه های تقلیدی آن بسیار بهتر است. گبه های ایرانی نرم‌ترند و با پشم کاملا طبیعی بافته می شوند.
نام ها و دیگر مناطق تولید گبه
در این مبحث که به آشنایی با گبه اختصاص دارد باید اشاره کنیم که محصولات دیگری نیز وجود دارند که یا عنوان گبه را بر روی آنها می گذارند یا نام های دیگر فرش را که آنها نیز گبه به حساب می آیند. بسیاری از این نام ها درواقع نام منطقه یا ایل عشایر و روستایی است که گبه در آن بافته می شود. مانند سوماک، بلوچ، لری بافت یا کشکولی. در میان این نام ها، کشکولی نام یک ایل قشقایی است که نوعی قالیچه شبیه به گبه تولید می کنند اما این قالیچه نسبت به گبه معمولی ضخامت کمتر و تراکم گره های بیشتری دارد.
با این وجود این قالیچه های زیبا در بسیاری از مناطق ایران از جمله در میان روستاییان و ایلات مشهد، کردستان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان بافته می شوند. گبه در استان فارس نيز که بیشترین عشایر را دارد توسط ایل های کشکولی، قشقایی، بهارلو، اینانلو و بلوردی بافته می شده است.
منبع:
http://www.kouroshrugs.com/collections/buy-handmade-gabe-gabbeh-rug-carpet
کتاب سرگذشت فرش در ایران نوشته مریم رجبی چاپ اول 1393